Vasıta tutmasının sebebi: Beyniniz zehirlendiğinizi düşünüyor
Güzel bir yolculuğu, hiçbir şey, vasıta tutmasının niçin olduğu sinir bozucu his kadar mahvedemez fakat fazlaca gerilmeyin; zira bu gariplik aslen beyninizin olması gerektiği benzer biçimde çalıştığının bir göstergesi olabilir.
David Nield
Sonuçlanan yeni bir araştırma, vasıta tutması hastalığının, beyninizin ani bir zehirlenme vakası yaşadığınızı düşündüğü bir duruma verdiği cevap olabileceğini ortaya çıkardı.
Hayır, yolcu koltuğunda oturan adam kahvenize bir şey karıştırmadı; bilim adamları, bir arabadayken beyninizin yakın çevrenizle ilgili olarak, zehirlendiğiniz zamanlardakine benzeyen tutarsız mesajlar aldığını öne sürüyorlar. Ve çoğumuz, kusmanın, herhangi bir nörotoksini* ya da zehri vücuttan atmanın en kolay yolu bulunduğunu biliriz.
BEYNİMİZ KARMAŞA YAŞIYOR
O halde, burada neler oluyor ve niçin beynimiz böylesine şaşkına dönüyor?
Uzmanlar, otomobil tutması hastalığının (yada hareketle bağlantılı hastalıkların herhangi bir türünün) bizim tarafımızdan ‘geliştirildiğini’ düşünüyor; zira insanoğlu yalnızca kısa bir süreden beri otomobiller, otobüsler ve tekneler benzer biçimde araçlarla seyahat hayata geçirmeye başladı ve beyinlerimiz hemen hemen tam olarak buna uyum sağlayamadı.
Hareketli bir otomobil, otobüs ya da teknede seyahat yapmamıza rağmen, duyularımızın bir çok hâlâ vücudumuzun hareketsiz bulunduğunu düşünüyor ve doğal ki, bir arabanın arka koltuğunda otururken, vücudunuz teknik olarak hareketsiz durumda.
Aynı esnada beyniniz, iç kulağınızdaki denge algılayıcıları -küçük sıvı tüpleri- vasıtasıyla belirli bir hızda ilerlediğinizin de bilincinde.
Bu tüplerdeki sıvının çalkalanıyor olması hareket ettiğinizi gösteriyor, fakat aslen hareket etmeden duruyorsunuz. Bundan dolayı, beyniniz ciddi oranda karışık mesajlar alıyor.
Bu bilgiyi bir araya getirmek ve aslen neler olup bittiğini idrak etmek ‘talamus’un** görevi fakat çoğunlukla bu vakaya bir zehrin yol açmış olduğu sonucuna ulaşıyor; bu sebeple, kimi vakit kusmak için yol kenarında mola vermek zorunda kalıyorsunuz.
ZEHİRLENME TEPKİSİ
İngiltere’de bulunan Cardiff Üniversitesi’nde bir sinirbilimci olan Dean Burnett, “Beynimiz bu tür bir durumla karıştığı vakit, (bedenimize) ‘ah, ne yapacağımı bilmiyorum, bu yüzden her ihtimale karşı hasta ol,’ diyor,” diye açıklıyor. “Netice itibariyle, vasıta tutması sorunuyla karşılaşıyoruz; şu sebeple beynimiz sürekli halde zehirlenmekten kaygı duyar.”
Aslına bakarsak, başınızı pencereden dışarı çıkarmak yararlı olabilir; şu sebeple böylece beyniniz hakkaten de hareket ettiğinizden ve ortada bir mesele olmadığından güvenilir olur. Bir kitap ya da bir harita okumak çoğunlukla problemi daha da fena hale getirir; zira beyninizi gerçekte hareket etmediğinize ve yolda hızlanmadığınıza ikna eder.
Aracın sürücüsü olmak da size destek olabilir; şu sebeple beyinde hakkaten hareket halinde olduğunuza dair fazlaca daha çok görsel kanıt bulunur ve ek bir kolaylaştırıcı olarak, hareket sizin kontrolündedir. Değişik halde söylersek, bu durumda büyük olasılıkla zehirlenmiyorsunuzdur.
NEDEN ORTAYA ÇIKTIĞI BİLİNMİYOR
Bilim adamlarının kati anlamda güvenilir olmadığı husus, niçin bazılarımızı etkilerken diğerlerini etkilemediği, doğrusu niçin bazı insanların otomobil tutması hastalığı ‘geliştirdiği’. Büyük olasılıkla, yalnızca evrimsel ‘talihle’ alâkalı.
2013 senesinde sonuçlanan bir araştırma, daha çok ‘bedensel sallanma’ yaşayan insanların –bedenleri doğası itibariyle, hareketsizken bile daha sık hareket eden insanların– deniz tutması hastalığına yakalanma olasılığının daha yüksek bulunduğunu saptadı. Araştırmaya gore, duyarlı olan insanoğlu, genel anlamda de değişik halde hareket ediyor olabilirler.
Ayrıca, araştırmacılar birçok ailenin dinlence başlangıcını mahveden bu soruna bir çözüm aramayı sürdürüyorlar. Şimdiye dek öğrendiklerimizi temel alarak, en sevdiğiniz müzikleri dinlemek ve yolculuktan ilkin yüksek oranda protein içeren hafifçe yiyecekler yiyecek bazılarınıza destek olabilir (bilinmiş olduğu kadarıyla midenizi yatıştırmaya destek sağlar).
Kusmak için şoförün kenara çekmesini istemek {hiç de} keyifli değil fakat en azından artık otomobil tutması hastalığınızın arkasındaki bilimsel sebepleri açıklayabilirsiniz.
* Nörotoksin, sinir dokusuna zarar veren zehirli maddelere verilen addır.
** Talamus, beyin sapının tepesindedir ve tüm beyinle bağlantılıdır. Beyne gönderilen duyusal detayları iletir.
*** Yazının aslı Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)