Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici, tecavüz suçlusu milli güreşçiye “Unutulma hakkı”nın hukuksuz olduğunu yazdı. Bu o-durumda Recep Çakır’ın geçmişinin aklandığını belirterek, “Daha önce de tecavüzcülerin, tacizcilerin, katillerin haberleri unutulma hakkı diye engellenmişti” dedi ve bir çok örnek verdi.
Bildirici’nin yazısı:
Tecavüz suçundan 23.5 yıl hapis cezasını çarptırılan milli güreşçi Recep Çakır hakkındaki haberlere “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engeli getirilmesi gazetecileri şaşırtmamalı, daha önce benzeri görülmemiş bir vaka gibi sunulmamalıydı. Sosyal medyada insanların eleştirel düşüncelerini rahatça ifade edebilmelerini engellemek için çıkarılan yeni yasayla başlayan bir uygulama olarak da gösterilmemeliydi.
Maalesef ne tecavüz suçundan mahkum olan biriyle ilgili haberlere “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engellemesi getirilmesi yeni, ne de sosyal medya ile ilgili yeni yasa değişikliğinde “unutulma hakkı” kavramı yer alıyor.
Sulh Ceza Hakimlikleri, yaklaşık beş yıldır “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engelleme kararları veriyor. Tecavüz suçlusu Recep Çakır vakasına benzer tecavüz, taciz, kadına şiddet gibi haberlere bile “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engeli getiriliyor. Hürriyet Okur Temsilcisi olduğum dönemde “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engellemesi getirilen Sulh Ceza Hakimlikleri kararlarından birkaç örnek aktarayım:
* Bursa 2. Sulh Ceza Hakimliği, Ceyhun Özçimen adlı hükümlünün kaçırdığı bir genç kadını öldürdüğü hakkındaki “Bursa’da korkunç intikam” ve “İntikam için öldürdü” haberlerine “gelecekteki hayatını olumsuz etkileyeceği” ve “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engellemesi getirdi. (2018)
* Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği, 2006’da yayımlanan Bodrum’a tatile giden Taşkın Aykut’un yeni evlendiği eşini sokak ortasında boğazını sıkıp yere itmesiyle ilgili “Şiddetin tatili yok” başlıklı habere “unutulma hakkı” ve “itibarını zedelediği” gerekçesiyle erişim yasağı getirdi. (2018)
* Tekirdağ 2. Sulh Ceza Hakimliği, Güngören Belediye Başkan Yardımcısı Rahmi Berber’in makam odasında bir kadınla ilişkiye girdiği görüntüler olduğu ve bu nedenle görevinden istifa ettiğine ilişkin 2009 yılında yayımlanan haberlere “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engellemesi getirdi. (2019)
* Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği, 2017’de yayımlanan “Ankara’da kadınlar gününde otobüste cinsel taciz” haberi “müştekinin şüpheli hakkında şikayetinden vazgeçmesi sonucu kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesi nedeniyle unutulma hakkı kapsamında değerlendirilerek” engelledi. (2019)
* Konya 2.Sulh Ceza Hakimliği, 12 yaşındaki bir kız öğrencisine cinsel tacizde bulunduğu gerekçesiyle yargılanan H.K. adlı ilkokul öğretmeni hakkında 2002 yılında yayımlanan “12’lik öğrencisiyle evlenmek istemiş” haber, “unutulma hakkı kapsamına girdiği” gerekçesiyle engellendi. (2019)
* İzmir 5.Sulh Ceza Hakimliği, 2000 yılında yayımlanan “Doktor irtikaptan tutuklandı” haberiyle ilgili olarak “Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın Google kararında açıkladığı unutulma hakkı kapmasına girdiği” ve “haberde kişilik haklarının ihlal edildiği” gerekçesiyle erişim engelleme kararı verdi. (2019)
“Unutulma hakkı” gerekçesiyle erişimi engellenen haberler, taciz, tecavüz, kadına şiddet haberlerle sınırlı değil, hırsızlık, cinayet, dolandırıcılık, hırsızlık gibi diğer suçlarla ilgili de erişim engelleniyor. Özellikle siyasi iktidar mensupları ve üst düzey bürokratlarının hemen her başvurusu hakkında da erişim engellemesi veriliyor. Engelli Web’in raporuna göre, 2019 sonuna kadar erişimi engellenen web sitelerinin sayısı 408 bini aşıyor.
Yasalarda “unutulma hakkı” yok
“Unutulma hakkı” aslında kişisel verilerin korunmasını sağlamak üzere oluşturulmuş bir kavram. Kişileri, kamu kurumlarına ve güçlü organizasyonlara karşı korumayı amaçlıyor.
Türkiye’de, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve internet ortamındaki yayınlarda “unutulma hakkı” kavramıyla ilgili tanım ve hüküm bulunmuyor. Bu yasalarda “kişisel verilerin korunması” ve “kişisel hakların ihlali”nden söz ediliyor.
O nedenle “unutulma hakkı” kavramının ne olduğunu anlamak için Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararları, Avrupa Adalet Divanı’nın 95/46/EC sayılı Kişisel Verilerin İşlenmesi ile Bireylerin Korunması Direktifi ile Avrupa Parlamentosu Genel Veri Koruma Tüzüğü’ne bakmak gerekiyor. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2015 yılında aldığı bir kararda “Unutulma hakkı”nı şöyle tarif etti:
“Unutulma hakkı; üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlemesini isteme hakkı olarak ifade edilebilir.”
Yargıtay, “unutulma hakkı”nın tanımlarken “kamu yararı” ile sınırlandırsa da Anayasa Mahkemesi de Anayasa Mahkemesi, “basın özgürlüğü” ve ifade özgürlüğünü de ekliyor. Anayasa Mahkemesi, 2016 yılında aldığı kararda “unutulma hakkı” konusunda şu kriterleri sıralıyor:
“Unutulma hakkının internet gazete arşivlerindeki her türlü haber yönünden uygulanmasını beklemek mümkün değildir. Nitekim özellikle basın özgürlüğü temelinde gazete arşivinin araştırmacılar, hukukçular veya tarihçiler için önem taşıyan veriler olduğu açıktır.
Bir internet haberinin unutulma hakkı kapsamında internetten çıkarılabilmesi için yayının içeriği, yayında kaldığı süre, güncelliğini yitirme, tarihsel bir veri olarak kabul edilememe, kamu yararına katkısı (toplumsal açıdan haberin değeri, haberin geleceğe ışık tutan niteliği) habere konu kişinin siyasetçi veya ünlü olup olmadığı, haber veya makalenin konusu, bu bağlamda haberin olgusal gerçekler ya da değer yargısı içerip içermediği, halkın ilgili veriye yönelik ilgisi gibi hususların her somut olay açısından incelenmesi gerekmektedir.”
Görüldüğü gibi, “unutulma hakkı” her durumda verilebilecek, herkesin geçmişini aklamaya yarayacak bir hak değil. İstisnai durumlarda uygulanabilecek, basın ve ifade özgürlüğü ile kamu yararıyla çatışan bir hak.
Sulh Ceza Hakimliklerinin, “unutulma hakkı” kapsamında olduğu gerekçesiyle erişim engellemesi kararı verirken Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararlarına dayanması gerekiyor. Ama erişim engellemelerinde “unutulma hakkı” gelişigüzel ve yanlış biçimde kullanılıyor.
Recep Çakır kararı kamu yararına aykırı
Tecavüz hükümlüsü Recep Çakır hakkındaki haberlere erişimin “unutulma hakkı” dayanak gösterilerek engellenmesi de yasal mevzuat yeterince incelenmeden verilmiş, Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararlarına aykırı bir karar. Korkuteli Sulh Ceza Hakimliği’nin Engelli Web’te duyurulan bu kararını “unutulma hakkı” ile çatışan diğer haklar açısından inceleyelim:
Özel yaşamın/ kişisel hakların ihlali: Recep Çakır milli bir güreşçi. Kamuoyunda tanınırlığı olan, spor camiasında ve gençlere rol model olan bir kişi. Böyle bir kişinin özel yaşamının sınırları, ünsüz kişilere göre daha dardır. Hüküm giydiği tecavüz suçu aynı zamanda mağdurları ve toplumu da ilgilendirmektedir. “Ünlü” olmak, Anayasa Mahkemesi’nin kriterlerinden biri. Dolayısıyla milli güreşçinin yargılanması ve hüküm giymesine ilişkin haberler özel yaşam alanına girmez; bu haberler kişilik haklarının ihlali anlamına gelmez.
Basın ve ifade özgürlüğü: Recep Çakır’ın hüküm giymesine ilişkin haberin yanlış olduğu öne sürülmüyor, haberler doğru. Antalya’da G.C. adlı kadına cinsel saldırı bulunmasından dolayı mahkum olmasıyla ilgili haberler 2012 yılında yayımlanmış. Aradan sadece sekiz yıl geçmiş ve bu kişinin 23.5 yıllık cezası bile henüz bitmemiş. Bu nedenle haberlerin güncelliğini yitirdiği de söylenemez.
Kamu yararı: Bu engelleme kararının en önemli yanı, kamu yararı ile çatışması. Böyle bir kişinin işlediği suçun, geçmişinin bilinmesinde kamu yararı vardır. Ama bu hakimlik kararında Recep Çakır’ın “yeni bir sayfa” açmasından söz edilerek, onun geçmişi aklanıyor. Yeni tanışacağı insanların, özellikle de kadınların onun geçmişi öğrenmesinin önüne geçiliyor. Üstelik bu karar onun işlediği suçtan dolayı mağdur olan G.C. adlı kadının da “yeni bir sayfa açmasını” sağlamayacak. Mağdurun zarar görmesine yol açacak.
Sulh Ceza Hakimlikleri, sadece başvuruya bakarak ilgili yayın kuruluşlarına bile görüş sormadan karar verdiği için böyle hukuka aykırı kararlar verilebiliyor. Önce haberlerin erişimi engelleniyor, itiraz sonra inceleniyor. Bu da garip bir uygulama. Umarım bu erişim engellemesiyle ilgili itirazlar yerini bulur.
Yeni yasada unutulma hakkı yok
Korkuteli Sulh Ceza Hakimliği’nin Recep Çakır hakkındaki haberlere erişim engeli haberlerindeki yanlışlardan biri de. Bu kararın AKP iktidarının sosyal medyayı frenlemek için 31 Temmuz’da çıkardığı “İnternet ortamında yapılan yayınların düzenlenmesi ve bu yayınlar yoluyla işlenen suçlarla mücadele edilmesi hakkında kanunda değişiklik yapılmasına dair kanun” dayandığı söylendi, yazıldı.
Oysa bu yasa değişikliğinde “unutulma hakkı”ndan hiç söz edilmiyor bile… Bu yasa değişikliğinde “kişilik haklarının ihlali” hakkında hüküm var, kişilik hakları ihlal edilenlerin erişim engellemesi için başvurabilecekleri belirtiliyor. Ama bu hüküm de yeni değil, yeni yasayla eklemeler yapılan ve 2007 yılında yürürlüğe girmiş olan internet ortamıyla ilgili yasada da yer alıyor.
O yasanın dokuzuncu maddesinde “internet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle kişilik haklarının ihlal edildiğini iddia eden gerçek ve tüzel kişiler ile kurum ve kuruluşlara” erişim engellemesi için başvuru hakkı tanınıyor. Sulh Ceza Hakimlikleri de “Unutulma hakkı” gerekçesiyle karar verirken çoğunlukla bu maddeyi referans gösteriyor.
Halbuki “Unutulma hakkı” her ne kadar “kişilik haklarının korunması” ile ilgili olsa da “kişilik haklarının ihlali” ile tam olarak örtüştüğü de söylenemez. “Unutulma hakkı” daha geniş bir kavram. O nedenle bu yasa değişikliğine dayanarak “unutulma hakkı” gerekçesiyle erişim engellesi kararları verildiği haberleri doğru değil.
Sanırım medyadaki bu yanlışlık son yasa değişikliği yapılırken siyasi iktidar sözcülerinin, sosyal medyaya müdahaleyi masum göstermek için “unutulma hakkı” nın da uygulamaya gireceği, bireylerin haklarının korunacağı açıklamalarından kaynaklanıyor. Bu konuda haber yazan medya mensupları da yasa metnini kontrol etmeden, “unutulma hakkı” gerekçesinde artış olup olmadığını araştırmadan haber yazınca yanlışlıklar serisi sürüp gidiyor.
Anladığım kadarıyla, yasalarda “Unutulma hakkı”nın tanımına yer verilip, sınırlarının net bir şekilde çizilmesi acil bir ihtiyaç…
