Dünyanın en büyük radyo teleskopu nasıl yaratılıyor?
Uluslararası bir bilimsel konsorsiyum, dünyanın en büyük radyo teleskopunu meydana getirmek için çalışmalarını sürdürüyor. Toplanacak devasa miktardaki veriyi işlemek üzere iki büyük süper bilgisayar kullanılması planlanıyor.
Matt Williams
‘Kilometrekare Dizisi’ (SKA) adlı teleskop tamamlandığında, dünyadaki en büyük radyo teleskop ağı haline gelecek. SKA, 11 ülkeden 40 kurumun ortaklaşa yürüttüğü çalışmaların neticesinde, gökbilimcilerin, gökyüzünde daha önce görülemeyen ayrıntıları gözlemlemesi ve şu anda var olan herhangi bir gözlem sisteminden çok daha hızlı incelemesi imkânları sağlayacak.
GÖRÜLMEMİŞ MİKTARDA VERİ İŞLENECEK
Böylesine büyük bir ağ, doğal olarak, düzenli biçimde ve görülmemiş miktarda veri toplama sorumluluğunu üstlenecek. Bu büyük ağın “beyni”, bütün bu verileri sınıflandırma görevini yürütecek iki süper bilgisayardan oluşacak. Geçtiğimiz günlerde, SKA’nın Bilimsel Veri İşlemcileri (SDP) konsorsiyumu, mühendislik tasarım çalışmalarını bu süper bilgisayarlardan birinde gerçekleştirdi. Cambridge Üniversitesi liderliğindeki SDP konsorsiyumu, teleskopun alıcıları vasıtasıyla derlenen tüm sayısallaştırılmış astronomik sinyalleri işlemesi için ikinci veri işleme aşamasını tasarlama yükümlülüğünü üstlendi. Tıpkı SKA’nın radyo teleskopları gibi, SDP’nin beyni de Güney Afrika (Cape Town) ve Avustralya’da (Perth) bulunan iki süper bilgisayarla oluşturulacak.
SDP’nin SKA Organizasyonu Proje Yöneticisi Maurizio Miccolis’in Cambridge Üniversitesi basın bültenine verdiği yeni demeçte ifade ettiği üzere: “Radyo-astronomi* alanından ve yanı sıra Yüksek Performanslı Bilgi İşlem endüstrisinden gelen böylesi bir uluslararası uzman grubuyla birlikte çalışmak, gerçekten büyük bir zevkti. Bunu hayata geçirmek için neredeyse tüm SKA üyesi ülkelerle çalıştık, bu da yapmaya çalıştığım şeyin ne denli zor olduğunu gösteriyor.”
DÜNYA ÇAPINDA BİR VERİ AĞI KURULUYOR
Konsorsiyumun görevi, Merkezi Veri İşlemcisi’nden (CSP) gelecek bilimsel verileri işleyebilecek bir bilgi-işlem platformu oluşturmak ve bunları bölgesel merkezlerden oluşan küresel bir ağda depolanacak veri paketlerine dönüştürmemizi sağlayacak bir bilgisayar platformu meydana getirmek amacıyla gereken donanım, yazılım ve algoritmaları tasarlamaktı. SDP’nin bunu başarması için ham bilgileri işleyebilmesi ve inanılmaz bir hız ve kapasiteye sahip olan ve veri azaltımına yarayan kablo hatlarından aktarması gerekiyor.
SDP’nin, işleyeceği büyük miktardaki veriye ek olarak, neredeyse gerçek zamanlı biçimde kullanılabilecek veriler ile parazitler arasında ayrım yapabilmesi de gerekecek. Tüm bunlar, SDP’nin 2022’ye dek saniyede 5 terabayt veriyi (5 Tb/s) işleme görevini yürüteceğini ve bunun 2022 yılına dek öngörülen ortalama genişbant internet hızından 100 bin kat daha hızlı olacağını gösteriyor.
“SDP’nin toplam işlem gücünün 250 PFlops civarında olacağını tahmin ediyoruz; yani, dünya üzerindeki en hızlı süper bilgisayar olan IBM’in Summit’inden yüzde 25 daha hızlı olacak. Toplamdaysa, SDP’den, yılda yaklaşık bir milyondan fazla dizüstü bilgisayarın hafızasını dolduracak düzeyde, 600 petabayt veri dünyaya dağıtılacak.”
YAPAY ZEKÂ DA İŞİN İÇİNDE
Bu doğrultuda, SDP, insan kaynaklı radyo frekansı parazitlerini (RFI) ve diğer “arka plan gürültüsü” kaynaklarını saptamayı ve veriden ayıklamayı sağlayacak özel makine öğrenme algoritmalarıyla donatılacak. SKA’nın yapay zekâ alanında yaşanan ilerlemelerden yararlanma biçimi ve bilgi paylaşımı, bunun bir oyun değiştirici unsur olmasının temel sebeplerinden birini teşkil ediyor.
SKA’nın güçlü bilgi işlem sisteminin başarıları, diğer alanlardaki uygulamaların da yolunu açacak. Günümüzde yüksek performanslı bilgi işlem, ileri modelleme ve simülasyonları temel alan birçok endüstri ve disiplinde git gide daha hayati bir rol oynuyor. Bu alanlara iklimsel araştırmalar, hava durumu tahmin ve analizleri, tıbbi araştırmalar, astronomi, kozmoloji ve başka disiplinleri de ekleyebiliriz.
Cambridge Üniversitesi’ne bağlı Cavendish Laboratuvarı’nın Konsorsiyum Lideri Profesör Paul Alexander’ın aktardığı kadarıyla, bu en son gelişme SKA’yı yaratan uluslararası işbirliği olmaksızın başarılamazdı: “Yıllar boyunca sergiledikleri sıkı çalışmadan ötürü konsorsiyum katılımcısı olan herkese teşekkürlerimi sunarım. Bu süper bilgisayarı tasarlamak, arkasındaki uluslararası işbirliği olmadan mümkün olamazdı.”
*Radyo-astronomi; gök cisimlerinin radyoelektrik dalgaları alanındaki elektromanyetik ışımasını inceleyen gökbilim dalıdır.
Çeviri: Tarkan Tufan Kaynak: https://www.universetoday.com/142192/a-supercomputer-has-been-designed-to-run-the-worlds-largest-radio-telescope/
BİLİM
Yürümeden önce emekleyen bir dinozor türü keşfedildi
[1g 1s 27d] Henüz bebeklik çağındaki bir Mussaurus patagonicus avucunuzun içine sığabilir ve yaklaşık 60 gram ağırlığa sahiptir. Bilim insanları, hayvanın bu aşamadayken görece büyük bir baş ve uzun bir boyna, ayrıca dört ayak üzerinde dolaşmak için kullanacağı sağlam ve gelişmiş ön bacaklara sahip olacağını ifade ediyorlar.
Yok olmuş uzaylılar insanlığı felaketten nasıl kurtarır?
[2g 1s 32d] “Yıldız Menzili Atılımı” projesi, 30 yıl kadar sorunsuz çalışan bir sistem kurmayı hedefliyor. Loeb, eğer bu çaba veya benzeri bir çaba başarılı olursa, dünya dışı zeki varlıkların bizi özen ve saygı gerektiren, nispeten eş düzeydeki varlıklar olarak farklı bir açıdan algılayacağını belirtiyor.
NASA’nın fotoğrafı Türkiye’den
Mimar ve fotoğrafçı Betül Türksoy’un fotoğrafı NASA tarafından ‘günün fotoğrafı’ seçildi. Türksoy, “İnternet ortamındaki, en büyük astronomi görüntüleri arşivinde fotoğrafımın yer almasından mutluluk duyuyorum” dedi.
Dünyanın en geniş sualtı yanardağı keşfedildi
Hint Okyanusu’nda bulunan sualtı yanardağı muazzam biçimde, okyanus tabanından yaklaşık 0,8 kilometre yüksekliğe ulaşıyor. 5 kilometrekareye yakın bir genişliğe sahip olan volkan, Mayotte adasının doğu kıyılarından yaklaşık 50 kilometre uzakta bulunuyor. Ve bu yanardağ yalnızca altı ay içinde ortaya çıktı.
Descartes’ın dualizmi akıl sağlığımızı nasıl mahvetti?
Her ne kadar Descartes’ın dualizmi felsefi yarışı kazanmasa da, bizler, hâlâ hayal kırıklığı yaratan çelişkilerin içinde yaşayan Batı’nın çocuklarıyız. Deneyimimiz, Descartes tarafından örneklenen ‘zihin’ ve ‘doğa ‘ ayrışması ile biçimlenmiş bir halde kaldı.
Yapay Zekâ insandakine benzer bir sayı anlayışı geliştiriyor
Bir bilgisayarın aksine, bir insan dört kediye, dört elmaya ve 4 sembolüne baktığı sırada hepsinin ortak bir yanı olduğunu –“dört” soyut kavramını– onları saymak zorunda kalmadan dahi bilir. Bu durum, insan zihniyle makine arasındaki farkı ortaya koyar ve neden insanların sahip olduğu engin zekâya rağmen henüz bir yapay zekâ (YZ) geliştirmeye yakın bile olmadığımızı açıklamamıza yardım eder. Fakat Science Advances dergisinde yayınlanan yeni bir çalışma, yapay zekânın kendi kendine insanlardakine benzer bir sayı algısı geliştirdiğini duyurdu.
Genetik bilimciler, kalp krizi riskini azaltmayı amaçlıyor
ABD’li doktorlar, gelecek üç yıl içinde nadir görülen hastalara ilişkin bir gen tedavisi geliştirmeyi amaçlıyor. Doktorlar, kalp krizi riskini geliştirdikleri tek seferlik uygulanan bir iğneyle büyük oranda azaltmayı hedefliyor.
NASA’nın projesine en çok başvuru Türkiye’den
Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’nin ‘İsmini Mars’a Gönder’ isimli projesine en çok başvuru Türkiye’den yapıldı. Başvuru yapanlarının isminin Mars’a gönderileceği projeye saat 14.00 itibariyle Türkiye’den 408 bin 958 kişi başvurdu.
Tarih öncesi insanlar kendilerini nasıl tedavi ediyordu?
Yazılı tarihten önce, insanların atalarının çok sayıda tıbbi mantar, bitki ve diğer doğal araçlardan faydalandığına inanmak için nedenler mevcut. Doğal ilaçların kullanımı, büyük ihtimalle modern bilim insanlarının bu ilaçların biyokimyasal yapısını anlamalarından çok daha önceye, milyonlarca yıl geriye uzanıyor.
Günümüzde Mars’ta yaşam olabilir mi?
Mars soğuk ve kurak olsa da ölü olmayabilir. Geçen ay Berkeley’deki Kaliforniya Üniversitesi’nde düzenlenen ‘Çığır Açan Tartışmalar’ adlı konferansta yaptığı bir konuşmada Finney, “Şu halde, eğer Mars’ta yaşam varsa, çevresine taşınmış olabilir, kısmen gizlenmeye başlamış olabilir ama muhtemelen yine oradadır,” diyordu.
Ağaçların ‘sosyal ağlarının’ haritası çıkarıldı
İsviçre’den ve ABD’den araştırmacıların ortak yürüttüğü bir çalışmada ağaçların kökleri sayesinde birbiriyle bağlantı kurduğu karmaşık bir sosyal yapıya sahip olduğu keşfedildi. Araştırma, 70’den fazla ülkedeki 1,2 milyon ormanı kapsayan veri tabanına dayanıyor.
