İstanbul’un en önemli simgelerinden biri olan Ayasofya 1500 yıldır ayakta duran bir yapı. Hem Müslümanlar Hem Hristiyanlar için büyük önem taşıyan bu yapı, yaklaşık 900 yıl boyunca katedral görevi gördü. 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethinden sonra ise yaklaşık 500 yıl boyunca camii oldu. 80 yıl önce ise Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesine yönelik Bakanlar Kurulu kararı verildi. Geçtiğimiz günlerde ise bu karar Danıştay tarafından iptal edildi ve Ayasofya yeniden camii oldu. Peki Ayasofya hakkında verile bu karar hukuka aykırı mı, uzmanlar bu konuda ne diyor?
Ayasofya tarihi çok eskilere dayanıyor. 1500 yıldır ayakta kalan bu yapının 80 yıl önce müzeye dönüştürülmesine karar verilmişti
Ayasofya ayrıca 1985 yılından bu yana UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alıyor.
Müze olarak her yıl binlerce turisti ağırlayan Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesine yönelik Bakanlar Kurulu kararı Danıştay tarafından iptal edildi
Danıştay, 2 Temmuz’da, Ayasofya’yı müzeye dönüştüren 1934 tarihli kararla ilgili iptal istemini ele aldı ve 10 Temmuz’da da kararını açıkladı.
Danıştay kararının adından cumhurbaşkanı Erdoğan, Ayasofya’yı Diyanet İşleri Başkanlığı’na devrederek, 24 Temmuz Cuma günü Müslümanlar için ibadete açılacağını açıkladı
Ayasofya’nın müze statüsünden camii statüsüne dönüştürülmesine ise pek çok ülkeden ve Hristiyanlık dünyasından tepkiler geldi. Ayasofya kararı diğer ülkelerden neden tepki aldı? Hangi ülke ne yorumda bulundu?
Ayasofya, ilk etapta Ortodoks Hristiyanlar için bir manastır olarak inşa edilmişti. Bu nedenle de Ortodokslar için kutsal kabul ediliyor. Özellikle Yunanistan ve Rusya, Ayasofya kararına bir hayli tepki gösterdi. Yunanistan Başbakanı Kyriakos Miçotakis, bu kararın sadece iki ülke ilişkilerini değil, Türkiye’nin AB sürecini de etkileyeceğini söyledi ve Yunan Başbakanlığından şu açıklama yapıldı;
– “Yunanistan, Türkiye’nin Ayasofya’yı camiye dönüştürme kararını olabilecek en sert şekilde kınamaktadır. Bu karar, bu anıtı Dünya Mirası olarak kabul eden herkesi rencide eden bir tercih olmuştur. Elbette ki, bu karar, sadece Türkiye’nin Yunanistan ile olan ilişkilerini değil, Avrupa Birliği ile olan ilişkilerini de etkileyecektir”
– Rus Ortodoks Kilisesi ise Hristiyan aleminin düşüncelerine kulak tıkandığını belirtti.
– ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Morgan Ortagus ise şu açıklamalarda bulundu; “Türk hükümetinin Ayasofya’nın statüsünü değiştirme kararından hayal kırıklığı duyuyoruz. Türk hükümetinin Ayasofya’yı tüm ziyaretçilerin girişine açık tutma kararlılığının sürdüğünü anlıyor ve bu mekana herkesin hiçbir sıkıntıya uğramadan erişimini sağlama planlarını duymayı merakla bekliyoruz”
– AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, bu kararın “esef verici” olduğunu söyledi.
– Papa; “Ayasofya’yı düşünüyorum ve büyük acı duyuyorum.” dedi.
– Dünya Kiliseler Birliği ise; “dinler arası diyalog çabalarına zarar veriyor.” yorumunda bulundu.
Uluslararası basında ise konu farklı başlıklarda yer buldu;
– Telegraph gazetesi bu kararı Atatürk’ün laik ve yüzü Batı’ya dönük Türkiye vizyonundan geri götüren adımlardan biri olarak yorumladı.
– İngiliz Guardian gazetesi, Ayasofya kararının siyasi olduğunu belirtti. kararın tepki çekmiş olsa da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ınkendi muhafazakar kitlesini çok memnun ettiğini yazdı.
– New York Times ise Ayasofya’nın müze olarak “son 80 yıldır uyum ve Türkiye’nin kuruluş ilkelerinden biri olan laikliğin sembolü olduğu” ifade etti ve kararın uluslararası “sansasyon” yaratabileceğini yazdı.
– Londra merkezli Arapça ve İngilizce yayın yapan Asharq Al-Awsat da, Ayasofya’nın camiden müzeye çevrilmesinin Osmanlı İmparatorluğu’nun küllerinden doğan yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin en önemli reformlarından biri olduğu belirtti.
– UNESCO ise “Ayasofya’nın Dünya Kültür Mirası statüsünü gözden geçireceğiz” açıklamasında bulundu.
Danıştay Ayasofya kararını, Ayasofya’nın Fatih Sultan Mehmet Han Vakfı’nın mülkiyetinde olduğunu ve bu nedenle de vakıf senedindeki niteliği ile kullanım amacının değiştirilemeyeceğine hükmederek verdi
Türk siyasetçilerden de Ayasofya kararını eleştirenler oldu. CHP Parti Sözcüsü Faik Öztrak; düzenlediği basın toplantısında; “Ayasofya’yı açarak Cumhuriyeti yok saydınız.” dedi
Öztrak; “Yetkinizi kullanmayıp kendi atadığınız hakimlerin arkasına saklanarak bedelini milletimizin ödeyeceği bir hukuki garabete neden oldunuz. Bu kararlar yıkılmış Osmanlı’nın hukukuna dayanarak Cumhuriyet’in hukukunu yok saydı.” ifadelerini kullandı. Faik Öztrak’ın bu açıklaması gündeme oturdu. Pek çok kişi Öztrak’a tepki gösterdi.
Prof. Dr. Metin Günday, kararın hem usul hem de esas açısından hukuka aykırı nitelik taşıdığını belirterek şunları söyledi;
“Bu kararın üzerinden 80 yıla yakın zaman geçmiş. 80 yıl sonra idari bir davaya konu edilip iptal edilemez. Bu yönü yanlış. Usul yönünden yanlış bir durum söz konusu. “Bu karar, bir nevi Osmanlı hukukunu Cumhuriyet hukukunun yerine geçiriyor. Kararı, Fatih Sultan Mehmet Han’a ait vakıf senedine istinaden alıyor. Bu, 1470’li yıllarda düzenlenmiş bir vakıf senedi. Sonra Cumhuriyet idaresi kuruldu. Bu açıdan da bence tartışma götürecek bir karar ve hukuka aykırılık taşıyor.”
Kaynak: 1 2
