Halkların Demokratik Partisi (HDP) eş başkanları, milletvekilleri ve belediye başkanlarının tutuklanmasıyla aynı soru akıllara geldi. HDP kapatılacak mı? Hükümet yetkililerinin geçtiğimiz süreçte artık parti kapatılmalarının olmayacağına dair açıklamaları olsa da, bundan sonra nelerin olabileceğini kestirmek çok zor görünüyor.
90’lı yıllar öncesinde Demokrat Parti, CHP, TKP, TİP gibi legal partilerde siyasi faaliyetlerine devam eden Kürtler, 90’lı yıllarla birlikte kendi partileriyle siyaset arenasına dahil olmaya başladı.
Halkın Emek Partisi (HEP) ile başlayan Kürt demokratik siyaseti, ardında gözaltı, tutuklama, ölüm, faili meçhuller bırakırken bugün HDP ve Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) olarak siyasi yaşamına devam ediyor.
Çok sayıda bileşenden oluşan ve Türkiye’nin batısına da seslenen HDP ile Barış ve Demokrasi Partisi’nin (BDP) isim değiştirmesiyle oluşan DBP, Kürt demokratik siyasetinin günümüzdeki muhatapları olarak değerlendiriyor.
HDP ile ilgili tartışmalar devam ederken, biz de kapatılma ya da kendini feshetmesiyle sonlanan demokratik siyaset arenasındaki Kürt partilerini liste olarak derledik.
1. HEP (Halkın Emek Partisi)
7 Haziran 1990 tarihinde kurulan HEP, 1991 Genel seçimlerine Sosyal Demokrat Halkçı (SHP) listesinden katılarak 18 Milletvekiliyle TBMM’ye girdi. SHP’den istifa etmek zorunda kalan 18 HEP’li, DEP’e geçti.
HEP, 14 Eylül 1993 tarihinde kapatıldı.
2. ÖZDEP (Özgürlük ve Demokrasi Partisi)
1992 yılında HEP’in kapatılma ihtimali nedeniyle kurulan ÖZDEP, DEP’e katıldı ve Anayasa Mahkemesi tarafından 23 Kasım 1993 tarihinde kapatıldı.
3.DEP (Demokrasi Partisi)
7 Mayıs 1993: DEP Yaşar Kaya başkanlığında kuruldu. Partinin 1. Olağan Kongresi’nin ardından yedi Genel Merkez yöneticisi gözaltına alındı.
2 Eylül 1993’te HEP Parti Meclis Üyesi Habip Kılıç Batman’da öldürüldü. 4 Eylül 1993’te ise DEP Mardin Milletvekili Mehmet Sincar ve Batman İl Yöneticisi Metin Can öldürüldü.
16 Eylül 1993 te DEP Genel Başkanı Yaşar Kaya Ankara DGM tarafından tutuklandı. Aynı gün SHP’den 8, bağımsızlardan 2, ANAP, DYP, CHP ve DSP’den birer olmak üzere toplam 14 Belediye Başkanı DEP’e katıldı.
2 Aralık 1993 tarihinde DEP’e açılan kapatma davasında “Devletin ülkesi milletiyle bölünmez bütünlüğü aleyhinde faaliyetlerde bulunduğu” iddialarına, “DEP’in Barış Çağrısıdır” başlıklı bildiri ve Yaşar Kaya’nın çeşitli konuşmaları gerekçe yapıldı.
1. Olağanüstü Kongresi’nde Genel Başkanlığa Hatip Dicle’nin seçildiği DEP’in, Genel Merkezi ve 8 parti binası 18 Şubat 1994 tarihinde bombalanarak kullanılamaz hale getirildi.
25 Şubat 1994 tarihinde DEP, seçimlerden çekilme kararını duyururken, 2-3 Mart 1993 tarihide ise 13 DEP Milletvekilinin dokunulmazlıkları TBMM Genel Kurulu’nda kaldırıldı. Leyla Zana, DEP Başkanı Hatip Dicle, Orhan Doğan ve Selim Sadak “örgüt üyesi olmak”tan 15 yıl hapis cezası aldı, 10 yıl Hapishanende yattı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde bu davada Türkiye’yi mahkûm etti.
DEP 16 Haziran 1994 tarihinde kapatıldı.
4. HADEP
11 Mayıs 1994 tarihinde kurulan HADEP’in Genel Başkanlığı’na Murat Bozlak getirildi.
HADEP kurucusu ve Parti Meclisi üyesi Muhsin Melik ve şoförü Mehmet Ayyıldız, gittikleri Urfa’da öldürüldüler.
Genel Başkanları başta olmak üzere çok sayıda yöneticisi ve üyesi birçok defa gözaltına alınıp tutuklanan HADEP, seçimlere girmesine dönük engellemelere rağmen Nisan 1999’da HADEP, yerel seçimlerde bir büyükşehir (Diyarbakır), 6 il belediyesi (Ağrı, Batman, Bingöl, Hakkari, Siirt, Van) olmak üzere toplam 37 belediye kazandı.
Genel seçimlerde, parti toplam 34 milletvekili çıkardı; ancak yüzde ülke 10 barajı nedeniyle Meclis’e giremedi. 19-28 Şubat 2000 tarihinde ise HADEP Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı Feridun Çelik, Siirt Belediye Başkanı M. Selim Özalp, Bingöl Belediye Başkanı Feyzullah Karaaslan, sokakta, jandarma tarafından gözaltına alındılar. Ağrı Belediye Başkanı Hüseyin Yılmaz, İçişleri Bakanlığı tarafından görevinden uzaklaştırıldı.
27 Eylül 2000 tarihinde Demokrasi Hareketi Girişim Grubu, partiye katıldı.50 kişilik bir grupla HADEP’e katılan Demokrasi Hareketi, çalışmaları düzenlemek üzere Sedat Aslantaş, Kemal Birlik, Manir Ceylan, Naci Kutlaş, Mehmet Metiner, Altan Tan ve Canip Yıldırım‘ı görevlendirildiğini açıkladı.
HADEP 2002’de Sosyalist Enternasyonal’e kabul edildi.
13 Mart 2003: Anayasa Mahkemesi Başkanı Mustafa Mumin, HADEP’in, “terör odağı” haline gelmesi” gerekçesiyle, oybirliğiyle kapatıldığını açıkladı.
5. DEHAP
24 Ekim 1997 tarihinde kurulan DEHAP’ın Genel Başkanlığı’na Veysi Aydın genel başkan seçildi. DEHAP 18 Nisan 1999’dan gerçekleşen genel seçimlere katılmadı. Yerel seçimlere ise kısmi olarak katıldı.
7 Ekim 2002’de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, Yüksek Seçim Kurulu’na (YSK) DEHAP’ın seçimlere girmesinin engellenmesi için başvuruda bulundu. 27 Ekim’de, seçime bir hafta kala, YSK, DEHAP’ın seçimlere katılmasına karar verdi.
3 Kasım 2002’de yapılan genel seçimlerinde HADEP, demokrasi ve emek güçleriyle birlikte DEHAP listelerinden seçime girdi. Yüzde 6,23 oy alarak 50’nin üzerinde milletvekili çıkardı. Yüzde 10 barajı olduğu için meclise milletvekili gönderemedi.
26 Mart 2003 tarihinde Partinin kapatılmasıyla 35 HADEP’li belediye başkanı DEHAP’a geçti.
DEHAP’ın, Kürt sorununun çözümü ve demokratikleşme önerilerini içeren bir deklarasyon yayınlaması üzerine 29 Nisan 2003 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, ek bir iddianame ile, “yasadışı bir örgütün odağı olduğu” iddiasıyla DEHAP’ın temelli kapatılması için ikinci kez Anayasa Mahkemesi’nde dava açtı.
29 Ocak 2004 tarihinde DEHAP, SHP, ÖDP, EMEP, SDP ve Özgür Parti, 28 Mart yerel seçimlerinde ortak hareket etmek üzere “Demokratik Güç Birliği” kurduklarını açıkladılar.
28 Mart 2004’te gerçekleşen yerel seçimlerde SHP, DEHAP, Özgür Parti, SDP, ÖDP, EMEP bloku, 5 il, 33 ilçe, 31 belde belediye başkanlığı kazandı.
DEHAP 19 Kasım 2005 tarihindeki 3. Olağanüstü Büyük Kongresi’nde kendini feshetti.
6. Özgür Parti
6 Haziran 2003’de Ahmet Turan Demir başkanlığında kurulan Özgür Parti, DEHAP ile birlikte çalışmalar yürüttü ve 26 Haziran 2007’de feshedildi.
7. DTP (Demokratik Toplum Partisi)
DTP, 9 Kasım 2005’te Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk‘un eş başkanlığında kuruldu.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya, 16 Kasım 2007’de parti hakkında kapatma davası açtı.
DTP, 22 Temmuz 2007 genel seçimlerinde yüzde 10 ülke barajı engelini aşmak için, bağımsız adaylarla seçime girdi. 20 milletvekili çıkardı. Milletvekilleri daha sonra Meclis’te DTP grubunu kurdular.
Parti, 29 Mart 2009 yerel seçimlerinde de 99 belediye başkanlığı kazandı.
Nisan 2009’da başlayan operasyonlar sonucunda, bugün partinin 1000’in üzerinde üyesi ve yöneticisi tutuklandı.
DTP 11 Aralık 2009’da Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.